Lần đầu thực hiện chương trình tại khu vực Việt Bắc, khi lang thang đi tìm các em giữa chập chùng đồi núi, vùng biên giới ở đây, chúng tôi nhận ra thêm một phẩm chất nữa lấp lánh trong các SV vượt khó, học giỏi sẽ nhận học bổng hôm nay: lòng dũng cảm.

Dũng cảm với 12 năm băng đồi, vượt núi, vượt qua những gian khó, hiểm nguy để đến trường trên những chặng đường được tính bằng cây số. Dũng cảm khi bước qua những ràng buộc của luật tục bản làng để trở thành SV giữa khu xóm hầu hết không biết chữ...

1. “Lớp 6, lần đầu tiên vào học trường nội trú của huyện, được vài ngày nhớ nhà, nhớ mẹ, em đi bộ về nhà. Mẹ khuyên em trở lại trường, các thầy cô động viên gắng học. Em quay lại trường và quyết tâm học thật tốt từ đó. Năm lớp 9, ở nhà có người đến xin cưới em về làm vợ. Bố nhận lễ, lên trường bắt về. Em trốn. Cô giáo khuyên can bố. Tết năm đó em ở lại trường một mình, khóc nhiều lắm nhưng càng quyết tâm phải học, phải thi được vào trường nội trú để học tiếp cấp III. Hè, tết, em xin phép bố mẹ cho ở lại thị trấn bán vé số. Năm trước em mang về giúp mẹ được 1,5 triệu đồng. Cô giáo cũng đã tìm cho em một chỗ giúp việc nhà để làm thêm khi đi học”.

Chúng tôi gặp Nguyễn Thị Hợp (dân tộc Tày, xã Ngọc Long, huyện Yên Minh, Hà Giang) bên quầy bán xổ số lô tô ở thị trấn Yên Minh. Nhìn nụ cười tươi xinh của Hợp ít ai đoán được những gì Hợp đã phải trải qua. Thế mà chuyện Hợp đỗ vào Cao đẳng Sư phạm Hà Giang đã lan ra cả thị trấn. Một vài thanh niên ghi số lô tô lại hỏi Hợp “Khi nào đi học?”. Mấy cô bác ở gần đó thỉnh thoảng đi qua dừng lại động viên “Gắng học nhé”. Các thầy cô của em thì gật đầu tâm đắc: “Thi đỗ rồi, bù lại những ngày trốn bố, bạn bè giấu vào tủ...”.

Vui nhất là khi nghe Hợp và cô bạn gái Sùng Thị Mai (dân tộc Mông, xã Bát Đại Sơn, huyện Quản Bạ, Hà Giang) cùng khẳng định một quyết tâm trước lúc nhập học cao đẳng sư phạm: “Chúng em sẽ trở thành cô giáo, về lại bản làng xa hút của mình. Ở đó, em sẽ thuyết phục các cô, các chị, các bác cho các em đến trường, đi học để biết chữ, để hiểu biết, có kiến thức về phục vụ, thay đổi bản làng. Để mọi người không còn phải quanh năm ăn mèn mén (cơm ngô) và chỉ biết uống rượu làm vui…”.

Nguyễn Thị Hợp bên bàn bán xổ số lô tô - Ảnh: P.VŨ

2. “Nhà không có ruộng, nghèo quá, mẹ em đi tìm việc làm thuê thì bị người ta bắt, lừa bán sang Trung Quốc. Bố em sinh ra rượu chè rồi mang bệnh tâm thần. Từ đó, hai chị em đứa sang bên ngoại, đứa sang nội, nương nhờ các chú, các bác. Đã tám năm như thế, ngày xảy ra chuyện gia đình tan tác em mới học lớp 4. Ở nhà bác, mỗi lần đến thăm bố phải đi bộ qua hai quả đồi, thăm em trai phải đạp xe hết 4 giờ. Đi học cơ cực, thiếu thốn, nhiều lúc muốn bỏ cuộc nhưng nghĩ đến bố mẹ lại cố. Nay đã đỗ đại học, em cũng chưa biết sẽ phải như thế nào…”.

Ngoài sách vở, tài sản quí nhất của Quan Thị Bình (dân tộc Tày, thôn Minh Tiến, xã Minh Hương, huyện Hàm Yên, tỉnh Tuyên Quang) là tấm ảnh và lá thư duy nhất của mẹ gửi về cách đây năm năm. Lá thư nhàu nát không địa chỉ kể câu chuyện đau khổ của người mẹ có hai con nhỏ bỗng dưng bị bán đi làm vợ một người xa lạ ở xứ sở xa lạ. Lá thư nung nấu cho Bình một quyết tâm thoát nghèo và đi tìm mẹ. Và để thực hiện thì chỉ có học. Đỗ vào Học viện Quản lý giáo dục, Bình và bác đã bàn bạc và quyết định: không có tiền đóng học phí sẽ xin bảo lưu điểm và đi làm công nhân một năm rồi sẽ quay lại tiếp tục học.

Trên bàn học sơ sài vài cuốn sách, Bình dán một mảnh giấy ghi những câu danh ngôn; với chuyện học của mình, Hợp ghi: “Tôi đã khóc khi không có giày để mang, và rồi đã thôi khóc khi thấy một người khác không còn chân để mang giày”.

3. “Đáng lý hai chị em mình đã thi đại học từ năm ngoái nhưng nghĩ nếu có thi đỗ cũng không có tiền học nên lại thôi. Hai chị em ở nhà giúp mẹ hái chè, làm ruộng. Ở nhà, hai chị em vẫn mơ được làm cô giáo như ngày bé, và còn mê vẽ nữa, vẽ cả lồng đèn bán dịp trung thu. Năm nay tìm hiểu thấy Trường ĐH Sư phạm nghệ thuật trung ương vừa dạy chuyên môn về vẽ, vừa dạy làm cô giáo, lại vừa không phải đóng học phí nên hai chị em đi thi. Nhưng mới nhập học đã hụt hẫng với đủ thứ tiền: tiền nhà trọ, tiền ăn, màu, toan vẽ, bảo hiểm…”.

Lê Thị Ngọc Anh (thôn 5, xã Yên Phú, huyện Hàm Yên, Tuyên Quang) chấm nước mắt mãi khi kể chuyện mấy ngày đầu nhập trường. Bố đi thụ án đã năm năm. Anh cả phải bỏ học giúp mẹ nuôi bốn em gái, mấy chị em luôn bảo nhau phải học “để có công việc ổn định, có lương, không phải khổ như mẹ, không bị cuốn theo việc phi pháp như bố và không phụ công hi sinh của anh”. Nghĩ thế mà nghỉ học rồi hai chị em song sinh Ngọc Anh - Lan Phương vẫn cố tự luyện thi để được quay lại trường. Nghe tin được đề nghị xét nhận học bổng Tiếp sức đến trường, Ngọc Anh đón xe đêm từ Hà Nội về ngay nhà vì chưa tin đó là sự thật”.

...Sẽ không thể kể hết 250 tấm gương vượt khó và dũng cảm như thế của sáu tỉnh Việt Bắc. Nhưng chúng tôi hiểu được những vất vả, hiểm nguy thường trực trên đường đến trường của những bước chân học trò bé nhỏ khi nhìn những căn nhà lá đơn sơ neo bên vách núi, đối mặt với bờ vực, với sông sâu, những con đường mòn cắt ngang qua suối. Nhưng cũng giữa chập chùng núi ấy, chúng tôi đã được thấy chiếc cầu vồng tuyệt đẹp hiện lên trong nắng, như những ước mơ vẫn cứ vượt lên trên tất cả, trên cả đỉnh núi.

ba cây chụm lại nên hòn non bộ